SMART versus slim

SMART: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdsgebonden. De trend is enkele jaren geleden ingezet. Opeens moest alles SMART zijn. Maar waarom moet dat dan? Dat moet van de mensen die de term omarmd hebben. Alles wordt beter als we SMART werken, als je de fans moet geloven. Ook binnen de gemeente hoor je het steeds. Waarom is dat beleidsstuk niet SMART gemaakt? Het lijkt wel een kader waarop alles wordt afgemeten, net als vroeger het keurmerk van de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen.

De vraag is of het nu wel zo goed is om alles SMART te maken. En kan het überhaupt wel altijd en voegt het dan iets toe?

Bijvoorbeeld: als je stelt dat de politie dit jaar 500 bekeuringen meer moet uitschrijven dan vorig jaar. Zo’n soort SMART doelstelling heb ik wel eens in een presentatie gehoord. Het is specifiek, want het gaat om bekeuringen. Iedereen weet waar we het over hebben. Meetbaar is het ook, je hoeft alleen tot 500 te kunnen tellen. Acceptabel is het ook wel, al zullen degenen die de bekeuring krijgen daar anders over denken. Realistisch lijkt me ook geen probleem, want er worden veel meer overtredingen gemaakt dan 500. Tijdsgebonden ook geen probleem, het moet in 1 jaar tijd gebeuren. Maar waarom moet het dan? Dat wordt er niet bij vermeld. Moet dat omdat het moet (van de mensen van SMART), of moet het omdat er nu veel te weinig mensen worden bekeurd, waardoor men de politie niet serieus meer neemt? Geen idee, maar het wordt geslikt als zoete koek, want het is SMART.

Moeilijker wordt het als het gaat om een onderwerp als onderwijsachterstandenbeleid. Als je in een beleidsstuk schrijft “ we willen 100% bereik van doelgroepkinderen", weet je al dat dit wel heel SMART gesteld is, maar dat deze wens tegelijkertijd een utopie blijft. Hoe bereik je ooit alle kinderen die onderwijsachterstandenbeleid nodig hebben? Je kunt er alles aan doen. Je kunt de doorverwijzing naar peuterspeelzalen (waar zo’n onderwijsachterstandenprogramma wordt aangeboden) verbeteren vanuit de consultatiebureaus. Je kunt zorgen dat de tarieven omlaag gaan voor de ouders van deze kinderen. Daar stelt het Rijk nu ook geld voor beschikbaar. Maar je kunt ouders niet dwingen die niet willen. Je kunt de kinderen niet onder moeders rokken vandaan sleuren en je kunt niet de politie erop af sturen om 1 van die 500 extra bekeuringen uit te schrijven.

Een ander onderwerp wat moeilijk SMART te maken is onderwijs. Natuurlijk, het onderwijs werkt zelf met cijfers. Er wordt genoeg gemeten. De rapportcijfers meten de resultaten van de leerlingen. Maar hoe kan het dat klas a met leraar a voor Frans gemiddeld een 7 staat en klas b met lerares b nog niet aan een 6 gemiddeld komt? Dat komt echt niet omdat de ene klas zoveel slimmer is. Er spelen veel meer factoren mee en een belangrijke is de menselijke factor; hoe goed geeft de docent les, hoe streng kijkt hij/zij na, wordt het huiswerk wel goed nagekeken, etcetera. Toen ik nog brugklasmentor was werkten we aan een plan om ervoor te zorgen dat de leerlingen beter hun huiswerk zouden maken. Maar dan werd meteen verwacht dat we SMART doelen zouden stellen. We zouden een nulmeting moeten gaan doen en dan na een jaar kijken hoe de cijfers omhoog zouden zijn gegaan. Maar het goed maken van huiswerk garandeert helemaal niet dat de cijfers omhoog gaan! Leraren maken vaak een norm voor een proefwerk aan de hand van het gemiddelde van de klas. Neemt het gemiddelde aantal goede antwoorden toe, wordt de norm naar beneden bijgesteld. Hoezo hogere cijfers?

Als een school een slagingspercentage havo van 97% heeft, kan dat betekenen dat op die school in havo 4 veel leerlingen blijven zitten. Een school met een slagingspercentage van 87% heeft misschien bijna geen zittenblijvers in havo 4. Welke van de twee is SMART? Misschien moeten we het aan de mensen van SMART vragen.

In het Engels betekent SMART ‘slim’ . Maar gebruik de term dan ook slim. Cijfers zijn handig als indicator, monitoren en vergelijken is op zich goed. Maar houd goed in de gaten dat cijfers niet alles zeggen. Soms zijn er veel inspanningen nodig om een situatie niet verder te laten verslechteren. Dan stijgen de SMART cijfers dus niet. Het lijkt dan een mislukking als je het SMART bekijkt, maar dat is niet zo.

Niet alle cijfers kun je telkens maar laten stijgen en een doelstelling van 100% klinkt leuk, maar is niet realistisch. De dag dat 100% van alle havo leerlingen slaagt, is de dag dat het onderwijs failliet is. Dan zijn de eisen blijkbaar zo teruggeschroefd dat iedereen slaagt of de toelating is zo stringent dat alleen kinderen met havo/vwo cito niveau nog op de havo mogen beginnen zodat de kans op falen zo gering mogelijk is. Dit is misschien een gechargeerd voorbeeld, maar er zit een kern van waarheid in.

Conclusie: denk SMART als het kan, maar denk slim als het moet!